گروه ترجمه قدس آنلاین (امیرمحمد سلطانپور) - هفته گذشته، در واکنش به تهاجم روسیه به اوکراین، کمیسیون اروپا تصمیم گرفت که ارتباط هفت بانک روسی را از انجمن ارتباطات مالی بین بانکی جهانی یا همان سوئیفت (SWIFT) قطع کند. سوئیفت مستقر در بلژیک، یک سرویس پیام‌رسان است که برای تسهیل بیشتر پرداخت‌های فرامرزی تجاری بین شرکت‌ها و بانک های کشورهای مختلف استفاده می‌شود. پیش از این اقدام، رهبران ایالات متحده، بریتانیا، ژاپن و سایر کشورها، قطع ارتباط برخی از شرکت‌های مالی روسی از سوئیفت را تأیید کردند. علاوه بر این، دولت جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، تحریم‌هایی را علیه دو مؤسسه بزرگ مالی روسیه اعلام کرد که به گفته آن‌ها قصد دارد بخش‌های عمده‌ای از سیستم مالی روسیه را از دلار آمریکا قطع کند. این تحریم های آمریکا علیه بانک مرکزی روسیه نیز اعمال می‌شود. اروپا هم تحریم بانک مرکزی روسیه را تایید کرد و اخیراً تحریم هایی را علیه شرکت های مالی مختلف روسیه اعلام کرد.

روی هم رفته، این اقدامات و تحریم ها، احتمالاً ژئوپلیتیک پرداخت های فرامرزی جهانی را تغییر خواهد داد. با این حال، در کوتاه‌مدت این تحریم‌ها نمی تواند به شکل زیادی بر تراکنش‌های بخش انرژی روسیه که شریان حیاتی این کشور محسوب می شوند تأثیر بگذارد؛ و این را نیز نباید فراموش کنیم که اتحادیه اروپا برخی از بزرگترین بانک‌های روسیه را تحریم نکرده است. در نتیجه، پرداخت‌های یورو و دلار می‌توانند از طریق موتورهای اقتصادی روسیه جریان داشته باشند. در صورت اعمال تحریم‌های سخت‌تر و قطع گسترده ارتباط شرکت‌های روسی با سوئیفت، این قضیه ممکن است تغییر کند، اما به نظر می‌رسد بروکسل و واشنگتن تمایلی به اجرای چنین اقدامی ندارند. و حتی اگر بخش بانکی روسیه تا حد زیادی از سوئیفت جدا باشد، پکن و همچنین برخی کشورها در اروپا ممکن است از کانال‌های پرداخت جایگزین برای حفظ جریان پرداخت‌های یورو و رنمینبی به روسیه استفاده کنند. این نکته را نیز باید مدنظر قرار داد که در حال حاضر، بیش از نیمی از صادرات روسیه به دلار انجام نمی شود.

با این حال، در بلندمدت، مهم نیست که ایالات متحده و اتحادیه اروپا چه اقدامی انجام دهند، مهم اینجاست که رویدادهای چند هفته گذشته باعث نگرانی عمیق پکن در مورد قطع ارتباط کانال های چین با پرداخت های آمریکا و اتحادیه اروپا به شکلی مشابه شده است. پکن به طور چشمگیری تلاش‌هایش را برای ایجاد کانال‌های پرداخت تحت رهبری چین در سراسر آسیا از جمله در روسیه که عمدتاً در برابر تحریم‌های ایالات متحده غیرقابل نفوذ بوده و کمتر به سوئیفت متکی هستند، سرعت بخشیده است. به همین دلیل واشنگتن نیز برای کاهش خطرات امنیتی فزاینده ناشی از این تلاش های چین تلاش دارد تا نظارت و همکاری با متحدانش را برای جلوگیری از این اتفاق گسترش دهد.

پیدا کردن درکی بهتر از سوئیفت

حدود ۳۰۰ مؤسسه مالی روسی از سوئیفت استفاده می کنند که دارای بیش از ۱۱۰۰۰ عضو در ۲۰۰ کشور است. این سیستم در مالکیت مشترک بیش از ۲۰۰۰ بانک است و توسط هیئت مدیره ای متشکل از مدیران مالی جهانی اداره می شود. بیشتر تراکنش‌های سوئیفت برای پرداخت‌های دلار، یورو و پوند استرلینگ است (به ترتیب ۴۰ درصد، ۳۷ درصد و ۶ درصد). در ژانویه، رنمینبی یا همان یوآن چهارمین ارز پر استفاده شبکه شد و ۳ درصد از پرداخت ها را به خود اختصاص داد. طبق گزارش ها، سوئیفت سالانه ۱۴۰ تریلیون دلار را مبادله می کند. برای مقایسه، سیستم پرداخت بین‌بانکی درون ‌مرزی چین یا CIPS که هم با سوئیفت رقابت می‌کند و هم از آن استفاده می‌کند به اضافه  رقیب سوئیفت که روسیه از آن استفاده می کند، تراکنش‌هایی به ارزش کمتر از نیم درصد حجم مبادلات سوئیفت را به انجام می رساند.

تراکنش‌هایی که از طریق سوئیفت ارسال می‌شوند در واقع توسط سیستم‌های پرداختی تسویه می‌گردند که حجم بسیار بیشتری را نسبت به خود سوئیفت تسهیل می‌کنند. به عنوان مثال، سیستم پرداخت بین بانکی اتاق تسویه یا همان CHIPS در ایالات متحده که متعلق به بانک‌های بزرگ ایالات متحده، اروپا و ژاپن است و اکثر پرداخت‌های با ارزش بالا، فرامرزی و دلاری را تسهیل می‌کند در سال ۲۰۲۱ به میزان ۴۰۷ تریلیون دلار تراکنش را به انجام رساند. به طور مشابه، TARGET۲، که یک سیستم پرداخت توسط بانک مرکزی اروپا است، بیش از ۴۶۶ تریلیون یورو (حدود ۵۲۰ تریلیون دلار) تراکنش را در سال ۲۰۲۰ تسهیل کرد. گزارش شده که سیستم پرداخت پیشرفته ملی چین (CNAPS) بیش از ۵ تریلیون رنمینبی (حدود ۸۰۰ میلیارد دلار) را در سال ۲۰۱۹ پردازش کرده است. این سیستم‌ها دارای سیستم‌های پیام‌رسان داخلی برای تسهیل پرداخت‌ها بدون اتکا به سوئیفت هستند، اما نباید فراموش کرد که سهم بزرگی از پرداخت‌های فرامرزی با ارزش بالا شامل سیستم سوئیفت است.

پیامدهای بالقوه

اگر سیستم مالی روسیه تا حد زیادی از سوئیفت جدا شود، تسهیل پرداخت‌های فرامرزی برای مسکو بسیار ناکارآمد خواهد شد. اما تحت رویکرد تحریم‌های موجود ایالات متحده و اتحادیه اروپا، احتمالاً همچنان این کشور می‌تواند از سیستم‌های پیام‌رسان جایگزین برای ارسال دستورالعمل‌های پرداختی که به سیستم های TARGET۲ و CHIPS مربوط می شود استفاده کند. اگر بانک‌های مهم روسیه به سوئیفت متصل بمانند، توسط اتحادیه اروپا تحریم نشوند، همچنان طیف گسترده‌ای از معافیت ها از تحریم‌های آمریکا را دریافت کنند، و همچنان مانند حال حاضر در TARGET۲ مشارکت داشته باشند، می توان گفت که ادامه جریان داشتن قابل توجه دلار و یورو در پرداخت ها به داخل و خارج روسیه را همچنان شاهد خواهیم بود. و به نظر هم می رسد که واشنگتن و بروکسل تمایلی به انجام اقداماتی ندارند که این کانال های پرداخت را به شدت محدود کند.

به نظر می رسد یکی از دلایل این ترس از قطع کامل بانک های روسیه از سوئیفت این باشد که قیمت حامل های انرژی را افزایش دهد و در نتیجه به نفع دولت روسیه تمام شود. تهاجم روسیه به اوکراین در حال حاضر به طور چشمگیری قیمت انرژی را افزایش داده، بنابراین بدون قطع گسترده بانک های روسی از سوئیفت و انجام اقداماتی برای مسدود کردن جریان پرداخت از طریق سیستم CHIPS، پرداخت ها برای دو سوم صادرات پتروشیمی روسیه که به دلار انجام می گیرد به روسیه ادامه خواهد یافت. بخشی که بر اساس گزارش ها بیش از ۶۰ درصد صادرات روسیه و همچنین بیش از یک سوم بودجه ملی روسیه را تشکیل می دهد.

دلیل دیگری که ممکن است بروکسل و دولت بایدن از قطع کامل ارتباط بیشتر بانک‌های روسی با سوئیفت نگرانی داشته باشند، در مورد احتمال واکنش‌های تلافی جویانه روسیه است. برخی از مقامات دولتی روسیه می گویند که قطع کامل دسترسی روسیه از سیستم سوئیفت و دیگر سیستم های مالی بین المللی معادل اعلان جنگ خواهد بود. در اروپا نگرانی‌ها پیچیده تر است و می‌ترسند که تحریم‌های سخت‌گیرانه و قطع گسترده سوئیفت از روسیه منجر به مشکلاتی در بانک‌های اتحادیه این قاره شود؛ بانک‌هایی که طبق گزارش‌ها تا اواخر سال گذشته بیش از ۷۶ میلیارد دلار وام‌های معوقه روسیه را در اختیار داشتند. برخی در ایالات متحده نیز نگرانند که قطع ارتباط بیشتر بانک‌های روسی از سوئیفت یا اعمال تحریم‌های سخت‌تر، روسیه را وادار به تکیه بر زیرساخت‌های بازار مالی چین کند.

پکن چگونه می تواند ضربه به روسیه را کاهش دهد؟

داده های اخیر نشان می دهد که حدود ۶۰ درصد از صادرات چین به روسیه در سال ۲۰۲۰ به دلار بوده، در حالی که دو سوم صادرات روسیه به چین به یورو و بیشتر مابقی به دلار بوده است. اگر بانک‌های روسی در نهایت تا حد زیادی از زیرساخت‌های پرداخت ایالات متحده و اتحادیه اروپا جدا شوند، تجارت بین روسیه و بزرگترین شریک تجاری آن یعنی چین، باید از کانال‌های دیگری انجام شود. با توجه به سقوط آزاد روبل، احتمالاً رنمینبی یا همان یوآن بهترین انتخاب است. چندین گزینه نیز برای تسهیل پرداخت‌های رنمینبی بدون استفاده از سوئیفت وجود دارد.

برای شروع، بانک VTB یعنی دومین موسسه مالی بزرگ روسیه که توسط ایالات متحده تحریم شد و قرار است از سوئیفت جدا شود، در سیستم مالی CNAPS چین عضو بوده به راحتی می تواند هنگام مبادله پرداخت ها به واحد رنمینبی بین روسیه و چین از سوئیفت اجتناب کند. شرکت هایی با خطوط ارتباطی ویژه برای دور زدن سوئیفت نیز احتمالاً در حال حاضر بین بانک‌های روسیه و مؤسسات مالی چین برقرار است. علاوه بر این، شرکت‌های روسی که در بانک‌های دولتی چین حساب دارند، احتمالاً می‌توانند پرداخت‌های پول رنمینبی را به سایر نهادهای بانکی چینی که سوئیفت را دور می‌زنند، ارسال و دریافت کنند. سال گذشته در میانمار، پکن تمایل خود را برای استفاده از بانک‌های دولتی وابسته به روشی مشابه برای دور زدن تحریم‌های ایالات متحده نشان داد. قابل توجه است که CIPS چین همچنان برای پرداخت‌هایی که بانک‌های داخلی را درگیر نمی‌کند، تا حد زیادی به سوئیفت متکی است، بنابراین توانایی آن برای کمک به بانک‌های روسیه تحت تحریم اتحادیه اروپا و ایالات متحده در انجام تراکنش‌های رنمینبی، در صورتی که این مؤسسات تا حد زیادی از سوئیفت جدا شوند، با مشکل مواجه خواهد شد.

اگر تحریم‌های دولت بایدن علیه سیستم مالی روسیه بخشی از از برنامه ای باشد که به موجب آن نهادهای خارج از کشور که با افراد یا کشورهای تحریم شده تجارت می‌کنند، تهدید به قطع ارتباط گردند، همه این رمپ‌های خارج از کشور برای را می‌توان در تئوری مسدود کرد. اجرای این نوع تحریم‌ها همانطور که در مورد ایران نیز نشان داد تأثیر بیشتری بر اقتصاد ایران نسبت به قطع ارتباط بانک‌های ایرانی از سوئیفت گذاشت. اما اتخاذ چنین رویکردی علیه روسیه مستلزم آن است که دولت بایدن تمایل داشته باشد که بانک‌های چینی را نیز به دلیل خدمات رسانی به بانک‌های روسیه تحت تحریم ایالات متحده قرار دهد که چنین کاری بعید به نظر می‌رسد انجام شود.

باید در انتظار چه اتفاقاتی باشیم؟

آیا قطع کامل تر ارتباط بانک های روسی از سوئیفت و اعمال تحریم های شدیدتر، چین و روسیه را به یکدیگر نزدیک می کند؟ واقعیت این است که مهم نیست که بروکسل و واشنگتن چه تصمیمی بگیرند، پکن رویدادهای اخیر را دلیلی برای تسریع چشمگیر تلاش‌هایش با هدف توسعه کانال‌های پرداخت پول این کشور که در برابر تحریم‌های ایالات متحده غیرقابل نفوذ باشد می‌داند. از نظر پکن، تحریم‌های ایالات متحده و اتحادیه اروپا همانطور که در تحقیقات یکی از مؤسسات مالی بزرگ دولتی چین اخیراً بیان شد یک «سلاح هسته‌ای مالی» است.

تحلیل‌ شرکت‌های برجسته دولتی چین نشان می‌دهد که پکن تلاش‌ها را برای کاهش استفاده از سوئیفت و افزایش جریان پرداخت‌های مرزی رنمینبی (یوآن) سرعت خواهد بخشید. بانک مرکزی چین و سایر تنظیم‌کننده‌های مالی این کشور به تازگی برنامه‌ای را برای این منظور اعلام کرده و یک محقق ارشد در یکی از شرکت‌های دولتی چین نیز این هفته پیشنهاد کرد که پکن به گسترش قابلیت‌های فرامرزی برای ارز دیجیتال بانک مرکزی چین (CBDC) نیز سرعت ب‌بخشد. رئیس بانک مرکزی پکن همچنین قول حمایت برای کمک به کاهش واحد دلاری تجارت در جنوب شرقی آسیا را داد.در ماه دسامبر، درست زمانی که پارلمان اتحادیه اروپا قطعنامه‌ای غیرالزام‌آور را تصویب کرد که روسیه را از سوئیفت در صورت تهاجم به اوکراین اخراج می کرد، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین درباره تسریع تلاش‌ها برای تشکیل زیرساخت‌های مالی مستقل برای خدمات تجاری بین دو کشور بحث و گفتگو کردند.

البته موانعی نیز برای این ابتکارات چین و روسیه وجود دارد؛ همانطور که یکی از اقتصاددانان برجسته چینی اخیراً اشاره کرد، سوئیفت چندین دهه است که مورد استفاده قرار می گیرد و از بین بردن سلطه آن در زمان کوتاه دشوار به نظر می رسد. همچنین، جاه طلبی های پرداخت سیستم CBDC برون مرزی چین با چالش های حاکمیتی در همین کشور و دیگر کشورها مواجه است.

با این وجود، در حالی که رهبران بروکسل و واشنگتن در فکر تحریم‌های بیشتر علیه بانک‌های روسی هستند، نباید این واقعیت را نیز فراموش کرد که پکن قصد دارد هزینه قابل‌توجهی را در سیستم‌هایی انجام دهد که می‌تواند قدرت تحریم‌های ایالات متحده و اتحادیه اروپا را طی سال‌های آتی به‌طور چشمگیری کاهش دهد. برای واشنگتن و بروکسل بسیار مهم است که به خطرات امنیتی ارائه شده توسط تلاش ها و ابتکارات سیستم های مبادلات مالی پکن برای تغییر پرداخت های فرا مرزی پاسخ دهند. اتحادیه اروپا و آمریکا می دانند که اگر نقش رهبری خود را در سیستم های پرداخت‌ جهانی واگذار کنند، دیگر نمی توانند از اهرم آن برای درگیری های سیاسی خود مانند مورد اخیر علیه روسیه استفاده کرده، و در زمان بروز بحران‌های آینده،قدرتی محدودتر خواهند داشت.

*بازنشر مطالب دپارتمان ترجمه به منزله تأیید یا رد محتوای آن نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان قدس آنلاین منتشر می‌شود.